|
ÇİFTLEŞME MEVSİMİ
Dişi köpekler genelde ilkbaharda ve sonbaharda olmak üzere yılda iki kez kızgınlık gösterir. Bu dönemler mevsimsel monoöstrik (bir kızgınlık döneminde tek bir kızgınlık gösterme) olarak değerlendirilmektedir. Ancak yapılan bazı çalışmalar sonucunda çevresel etkilerin kontrol altında tutulduğu ortamda yetiştirilen köpeklerin mevsime bağlı olmaktan çıkabildikleri gözlenmiştir. Örnek vermek gerekirse Basenjii ırkı köpekler senede yalnız bir kez (Sonbaharda) kızgınlık gösterirler.
Genelde Proöstrus (kızgınlık öncesi) dönemi en çok Şubat ayında görülmektedir. Bu aydan sonra yoğun olarak görüldüğü aylar Mart, Nisan, Mayıs, Haziran ve Ekim'dir. Ekim - Ocak arasındaki aktivite Haziran - Eylül arasındaki aktiviteden daha fazladır. Şubat - Mayıs ayları arasında kızgınlıkların yoğunlaşması hipotalamus ***8211; hipofiz - ovaryumlar üzerinde çevresel stimülasyonun olduğunu göstermektedir. Özet olarak dişi köpekler yıl boyu östrus gösterebilir, çiftleşebilir ve yavrulayabilir. Ancak yoğun olan dönemler kış sonu ve ilkbahar başındadır. Çiftleşme için en ideal yaş 2 - 6. yıllar olup reprodüktif (üreme) performans 6. yaştan itibaren düşmeye başlar. Köpeklerin büyük çoğunluğunda 8. Yaştan itibaren kızgınlık gösterme durmaktadır (bakım, beslenme ve çevresel faktörlere göre değişkenlik gösterir). İlk çiftleştirmenin ikinci ya da üçüncü östrusta yapılması tavsiye edilmektedir.
KIZGINLIK SİKLUSU
Evcil dişi köpekler çiftleşme mevsiminde yalnızca bir kez kızgınlık gösterirler ve eğer gebelik oluşmaz ise 6 ay ya da daha uzun bir süre tekrarlanmaz. Genellikle Östrus siklusu (kızgınlık dönemi);
1. Proöstrus (kızgınlık öncesi dönem),
2. Östrus (kızgınlık),
3. Diöstrus (kızgınlık sonrası dönem)
4. Anöstrus (Sakin dönem), olmak üzere 4 evrede oluşur.
1. PROÖSTRUS
Bu evre ortalama 9 gün sürmekte olup bazı köpeklerde bu süre 10 - 17 güne kadar uzayabilmektedir. Erken proöstrus döneminde dişi erkeği belirgin olarak reddeder ve üzerine aşım yapmaya çalışan erkeğe hırlar ve havlayarak onu korkutmaya çalışır. Bu sırada; ısırma, dişlerini saldıracakmış gibi gösterme, erkekten kaçarak kuyruğunu iki bacağının arasına sıkıştırıp genital organını (vulva) kapatma gibi davranışsal belirtiler gösterir. Erken dönemde gözlenen bu davranışlar gün geçtikçe yavaş yavaş değişerek, saldırgan davranışların yerini daha yumuşak davranışlar alır. Erkeğin kendisine yaklaşmasına gösterdiği reaksiyon giderek azalır ve erkeğin atlama teşebbüslerinden korunmak için yere oturur ve karın üstü yatar. Bu dönemde vajinadan kanlı bir akıntı gelir. Vajinal kanama, intrauterin - hemorajinin (rahim içi kanama), serviks'in hafif açılması ile vajinal boşluğa dökülmesidir. Vajinal kanama köpekten köpeğe değişkenlik arzeder. Bu akıntıyı çoğu köpek, vulvasını yalayarak temizler ve proöstrus'un (kızgınlık öncesi) belirlenmesini güçleştirir. Kısa tüylü köpek ırklarında (Doberman vs.) uzun tüylü köpek ırklarına nazaran (Golden Retriever, vs.) kanamanın tespiti daha kolaydır. Bazı köpeklerde kanlı akıntı proöstrusdan östrusa geçişte kesilir. Kanlı akıntı bazı köpeklerde proöstrus - östrus boyunca görülürken, bazılarında ise sadece proöstrus başında gözlemlenebilir. Vulva dudakları açıldığında mukaza hiperemik (kırmızı renkte) olup, vulva dudakları oldukça ödemli (şiş) bir hal almıştır. Ödemli vulva erkeğin aşım yapması sırasında dişide tepkiye yol açan en önemli nedendir. Bu dönemde dişi sık sık işeme pozisyonu alır. Erkek dişinin perineal bölgesini yalar.
2. ÖSTRUS
Östrus, "ateşli davranışlar" anlamında Yunanca bir kelimedir. Bu dönem, dişi köpeğin erkek köpeği çiftleşmek için kabul ettiği dönem olarak tanımlanabilir. Bu dönem 3 ile 21 gün arasında sürmekte olup ortalama 9 gündür. Dişinin erkeği kabul ettiği ilk gün östrus'un başlangıcıdır. Erkeği reddetme ile bu dönem sona erer. Dişi köpek, erkek köpeği gördüğünde, arka kısmını alçaltır, bu bölgeye (perineum) elle basınç uygulandığında kuyruğunu bir yana çekip yukarı kaldırır ve erkeğe destek vermek için arka bacaklarını gergin tutar. Dişideki güçlü seks feromenlerinin (östrojen hormonunun etkisi) etkisi ile çok uzak mesafelerdeki erkek köpeklerin dahi ilgisini çekebilmektedir. Vulvadaki ödem (şişlik) gevşek ve yumuşak bir hal alır ve erkeğin aşımı sırasında kenetlenme için engel oluşturmaz. Vajinadan gelen akıntı sarımsı veya pembe renklidir ve belirgin bir kanama yoktur. Bu dönemdeki dişi köpek erkeği kabul ederken ona karşı tepkisiz kalabilir ya da ilgisini çekebilmek için yanından ayrılmayabilir.
3. DİÖSTRUS
Vajinal akıntıda bulunan feromenlerin erkeği uyaran etkisi bu dönemde azalır ve giderek yok olur. Dişi erkeğin tüm çabalarına karşın aşıma müsaade etmez. Erkek bıkar ve dişiyi bırakır. Ortalama 50 - 80 gün sürer. Seksüel siklusun kızgınlık evresinde (2. Evresi olan Östrus) eğerdişi hayvan çiftleşmemiş ise bunu takip eden siklus döneminde (metostrus) ***8220;Yalancı Gebelik***8221; adını verdiğimiz durum gelişir. Bu fizyolojik olarak seksüel siklusun akışında yaşanan doğal bir süreçtir. Bunun sebebi kan prolaktin seviyesinin yükselmesidir. Bu artış bazen daha yüksek seviyelere ulaşmakta ve buna bağlı olarak ta dış klinik semptomlar ortaya çıkmaktadır. Bazen de bu seviyedeki (prolaktin) artış fizyolojik sınırlar içerisinde kaldığından dış klinik semptomlar gözlenmez. Başlıca klinik semptomlar; memelerin büyümesi, sıkıldığında süt veya sekret gelmesi, köpeğin memelerini yalaması, bazen memelerde kızarıklık ve ağrı. Karanlık yerlere saklanma, evdeki çeşitli taşınabilir eşyaları sahiplenme ve saklama, sinirlilik hali, iştahta azalma veya tam tersi artış gibi dış klinik semptomlar gözlenebilir. Mevcut bu olgu fizyolojik bir seyir izliyorsa müdahale edilmeden kendiliğinden 10 ***8211; 15 gün içerisinde düzelir. Ancak memelerde kızarıklık, şişkinlik, ağrı, ateş, genel durumda bozulma (iştahsızlık, durgunluk, vucut ısısında artış) gibi genel semptomlar oluştuğunda Veteriner Hekim tarafından müdahale edilmesi gerekir.
4. ANÖSTRUS
Anöstrusda klinik belirti görülmez. Tüm genital organlar tam olarak dinlenme dönemine girmiştir.
EN UYGUN ÇİFTLEŞME ZAMANI
Proöstrus ve östrus evrelerinin uzun sürmesinden dolayı, dişi köpeklerin ne zaman çiftleştirilmesi gerektiği konusu çok büyük önem arz etmektedir. Pratikte, dişi köpeklerde en uygun çiftleşme zamanı kanamanın görüldüğü andan itibaren 7 *8211; 12. günler arasındadır (östrus'un (kızgınlık) başlamasından 2 - 3 gün sonra ya da proöstrus kanamasının görülmesinden 10 - 14 gün sonra olmaktadır). Başarılı bir gebelik elde etmek için ise dişi köpeğin erkeği kabul ettiği ilk gün çiftleştirilmesi ve 3 gün sonra tekrar aşıma alınması önerilmektedir. Bazı durumlarda dişi köpek kızgınlık belirtilerini size yansıtamayabilir. Bu tip durumlarda "Vajinal Smear Testi" Veteriner Hekiminizin tarafından yapılıp size uygun çiftleşme dönemi hakkında bilgi verebilir.
|
